شهرداد
کودکانی که به دلایل مختلف و عمدتاً خارج از ارادهشان از نعمت خانواده محروم میگردند، به حکم قانون تحت سرپرستی سازمان بهزیستی قرار گرفته و در مراکز شبانهروزی نگهداری میشوند. این مراکز نوعی ساختار حمایتی و نظام سرپرستیاند که عمدتاً توسط خیریهها و تشکلهای مردمی و تحت نظارت بهزیستی اداره شده و جایگزین یا مکمل برای کودکان فاقد خانوادهاند. مراکز مذکور که «شبه خانواده» نامیده میشود، الگویی حمایتیاند که در آن امکان مراقبت از کودکان و نوجوانان در یک محیط مشابه و مبتنی بر خانواده به وجود میآورد. کودکان و نوجوانانی که در این مراکز نگهداری میشوند نهایتاً پس از رسیدن به سن ۱۸ سالگی به طور قانونی بالغ محسوب شده و بایستی ترخیص و وارد زندگی مستقل گردند
ضرورت
«شهرداد» زنجیرهای حمایتی و جایگزین خانواده است برای هموار کردن دوره گذار فرزندان در آستانه زندگی مستقل. این زنجیره از سه حلقه اصلی: اسکان، اشتغال (مبتنی بر استعدادسنجی و مهارتآموزی و…) و ازدواج تشکیل شده است. کارکرد اصلی این زنجیره پرورش مهارتهای نرم و از همه مهمتر کمک به جامعهپذیری و تابآوری اجتماعی آنان است. در «شهرداد»، نقش تابآوری بسیار پررنگ و عامل موثری است که با آسیبپذیری رابطه معکوس دارد. شهرداری تهران به عنوان اصلیترین نهاد مدیریتی و حمایتی شهر میتواند نقش مؤثری در این طرح ایفا نماید. نقشی که در تعیین سرنوشت فرزندان مستقل شده از بهزیستی بسیار پررنگ و ضروری مینماید
چالش
یکی از چالشها و دغدغههای پیش روی نهادهای حمایتی، خیرین و فعالان حوزه کودکان و نوجوانان نیازمند سرپرست، همین برهه مستقل شدن این فرزندان در آستانه ۱۸ سالگی است. دوره ای که بایستی فرزندان از پوشش مراکز شبانهروزی خارج و به زندگی مستقل وارد شوند. شرایط زندگی خانوادگی قبلی و تجربیات تلخ آن و آسیبهای زندگی طولانی مدت در مراکز نگهداری باعث ایجاد اضطراب هنگام نزدیک شدن زمان انتقال به زندگی مستقل در فرزندان است. لذا فراهم نمودن سازوکارهای زندگی نیمهمستقل با مشارکت مستقیم فرزندان ضمن کاهش اضطراب منجر به افزایش اعتماد به نفس آنان شده و سهولت زندگی مستقل را موجب میگردد. در اهمیت این دوره گذار همین بس که شکلدهنده مسیر آینده زندگی فرد و سعادت یا انحراف از آن را رقم خواهد زد. این دوره حساس در خانوادههای طبیعی معمولاً با حمایتهای همهجانبه اعضای خانواده (خصوصاً والدین) پوشش داده میشود
مدل مفهومی شهرداد
در شهرداد ۴ نهاد و رکن اصلی وجود دارد که در شکل زیر نمایش داده شده است.
ازدواج
ازدواج، بزرگترین فرصت برای فرزندان شهرداد برای بهرهمندی از خانواده است. هدف اصلی کمک به آمادهسازی این افراد برای تشکیل خانواده است که شامل آموزش، مشاوره و تسهیلگری برای انتخاب شریک زندگی مناسب و بینیاز شدن از حمایت میشود.
خانه تعالی
شهرداد به مکانی سوم نیاز دارد که پاتوقی حرفهای برای ارائه خدمات توانمندساز باشد. خانه تعالی فضایی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی، آموزشی و توسعه مهارتهای فردی و حرفهای فرزندان است. هدف اصلی خانه توانمندسازی فرزندان از طریق آموزشها و کارگاههاست.
خانههای اشتراکی
خانههای اشتراکی اقامتگاهی موقت، اقتصادی و میانمدت هستند که امکاناتی مشابه خوابگاه برای فرزندان تحت پوشش فراهم میکنند. این خانهها نه تنها مکانی برای اقامت، بلکه محیطی حمایتی برای ساخت هویت و تقویت مشارکتپذیری در کارهای جمعی هستند.
اشتغال
اشتغال فرزندان نقش حیاتی در شکلگیری آیندهشان دارد. اشتغال پایدار به استقلال مالی، تقویت مهارتها و مشارکت در جامعه کمک میکند و از بروز مشکلات اجتماعی جلوگیری میکند. برای رسیدن به این اهداف، نیاز به استعدادسنجی، آموزش مهارتهای نرم و سپس بهکارگیری صحیح است.
تامین اقامتگاه
در این طرح، پیشنیاز آن، تأمین فضاهای اقامتی جداگانه برای پسران و دختران است. هر واحد باید ظرفیت حداکثر ۲۰ نفر را داشته باشد تا کیفیت خدمات حفظ شود. با توجه به برآورد ۱۰ نفر تحت پوشش در سال، به ۵ تا ۶ ساختمان نیاز است. برندینگ خانهها باید به گونهای باشد که باعث انگزدن و طرد اجتماعی نشود. همچنین، تأمین تغذیه افراد و توجه به بهداشت و فراغت آنها در این فضاها، نیاز به برنامهریزی دقیق و مطمئن دارد.
آمادهسازی و تامین اشتغال
فرزندان مقیم در خانههای اشتراکی از نظر آمادگی شغلی در سه گروه قرار میگیرند: کسانی که توانایی کار تماموقت دارند، دانشجویان یا افرادی که تنها امکان کار پارهوقت دارند، و پسرانی که باید برای بهرهمندی از فرصتهایی چون امریه سربازی برنامهریزی شوند. نکته حیاتی این است که اکثریت قریب به اتفاق این فرزندان فاقد مهارتها و تواناییهای لازم برای ورود به بازار کار هستند؛ بنابراین، برای رسیدن به اشتغال پایدار برای این گروه، ضروری است که آمادهسازی اولیه شامل مهارتآموزی و توانمندسازی به عنوان یک پیشنیاز جدی مورد توجه و اقدام قرار گیرد.
راهاندازی خانه تعالی
اصلی ترین نیاز این بخش، تامین محل، طراحی فضا و تجهیز خانه می باشد. طراحی فضا به گونهای است که نقش پشتیبان را برای حلقه های قبل و بعد بخصوص توامندسازی فرزندادن برای اشتغال و ازدواج ایفا میکند.
ملاحظات اجرایی
اجرای این طرح به دلیل پیچیدگی و حساسیت بالا، نیازمند استفاده از افراد متخصص و دور شدن از رویههای معمول اداری و برونسپاری اقتصادی است، ضمن آنکه باید قوانین شهرداری رعایت شود. برای تضمین تداوم و جلوگیری از توقف، تأمین منابع مالی پایدار ضروری است. الگوی اجرایی پیشنهادی شامل مالکیت شهرداری بر ساختمانها، واگذاری راهبری به مؤسسه واجد صلاحیت از طریق مدیریت پیمان، تخصیص پیشپرداخت سهماهه برای پشتیبانی مالی، و تعیین واحد ناظر از شهرداری است. نهایتاً، اجرای موفقیتآمیز طرح باید با محوریت شهرداری تهران و با جلب همکاری همه دستگاههای اجرایی، بخش خصوصی و خیرین دنبال شود.
